Bogowie, symbole i wiara w Wietnamie

Wyjątkowo trudno zacząć pisać o wyznaniach, bogach i symbolach Wietnamu, ponieważ nie wszystkie kwestie z nimi związane są jasne i klarowne. Komunistyczny ustrój polityczny wcale nie pomaga. Mówi się w Wietnamie o wolności wyznania, jednak w zależności od rejonu jest sprawowany większy lub mniejszy nadzór nad działaniami wyznawców danych religii. Niby jest wolność, ale zakopana gdzieś pod stertą przepisów ograniczających praktyki religijne. Głównym wymogiem jest szeroko pojęte nie propagowanie ideologii sprzecznych z ideologią rządu. Jedno jest pewne – Socjalistyczna Republika Wietnamu oficjalnie jest państwem ateistycznym, a w praktyce...?

Religie uznawane przez Wietnam

Jest kilka religii, które rząd Wietnamu akceptuje (oczywiście akceptować, a ufać to dwie różne kwestie, dlatego wszystkie poczynania są w zależności od regionu pod większą lub mniejszą kontrolą). Uznawane religie to buddyzm Sangha (o ile można buddyzm nazwać religią), katolicyzm, typowy dla Wietnamu caodaism i hoahaoizm oraz protestantyzm. I to by było na tyle, a co zresztą?

Reszta to około 80% ludności, która teoretycznie jest ateistyczna, ale w praktyce około 45% z tych osób to wyznawcy wietnamskiej religii ludowej. Wietnam tym samym to jedyny kraj Azji południowo-wschodniej, w którym religia miejscowa (inaczej mówiąc religia rdzenna) dominuje.

Trzeba wziąć pod uwagę również fakt, że Wietnam przez około 1000 lat był pod silnymi wpływami Chin i wiele legend, bogów i wierzeń zaczerpniętych jest właśnie z chińskiej tradycji. Szczególnie w Wietnamie północnym.

Wietnamska religia ludowa

Wietnamska religia ludowa jest zbiorem lokalnych tradycji, które głównie skupiają się na oddawaniu czci bogom niebiańskim, bogom natury, duchom bohaterów narodowych i duchom przodków. Co za tym idzie religie ludowe mają masę odłamów, w zależności od rejonu i wpływów, które przez lata poszerzały punkt widzenia wyznawców. Dodatkowo w Wietnamie istnieją 54 oficjalnie uznane grupy etniczne. Jedyną oficjalnie uznaną gałęzią religii ludowej jest wspomniany wcześniej caodaism. Caodaism (pol, Kaodaizm, wiet, Cao Dai) to ciekawe połączenie wielu głównych religii świata: zasady etyczne konfucjonizmu, okultystyczne praktyki z taoizmu, buddystyczne teorie odrodzenia oraz chrześcijańska budowa hierarchiczna, nie zabrakło też miejsca na islam, judaizm i hinduizm. Innymi słowy Caodaism to jednocześnie wiara w jednego Boga oraz kult przodków i uznanie innych bóstw. Wszystkie czyny wyznawców oparte są na ideale bycia dobrym człowiekiem i to jest chyba najważniejsze.

Innym podobnym typem religii ludowej jest Tam Giao (tzw. trzy religie), w którym z miejscowymi wierzeniami łączone są buddyzm, konfucjonizm i taoizm.

Poza tym prawdopodobnie wierzenia każdej z 54 uznanych grup etnicznych różnią się od siebie w większym lub mniejszym stopniu.
Wierzenia Wietnamu kojarzy się zatem głównie po prostu z kultem przodków i bogów.

W sklepach, hotelach, restauracjach wielokrotnie widziałam ołtarzyki ze złożonymi darami z owoców, papierosów i napojów., to dary dla boga pomagającego w prowadzeniu interesów. W domach natomiast ołtarzyki ze zdjęciem zmarłych członków rodziny. Wierzy się, że to ich duchy wspomagają zza światów swoje rodziny.

Legendy i mitologia

Rozpatrując religie ludowe doszliśmy już do tego, że wietnamscy bogowie to wyimaginowane postacie lub zmarli ludzie, których wyróżnił jakiś heroiczny czyn lub po prostu byli ukochanymi krewnymi. O tych bardziej znanych krążą mity i legendy, a poznanie ich pomaga lepiej zrozumieć wietnamską kulturę i życie duchowe. Niektóre z nich są tak bardzo niemożliwe, że aż śmieszne.

Lac Long Quan i Au Co, legenda o królu Smoku i wróżce

Dawno, dawno temu żył sobie smoczy król Lac Long Quan, który był władcą oceanu. Pewnego dnia do jego kraju przyleciała w celach czysto turystycznych wróżka Au Co, która pochodziła z gór. Los chciał, że smoczy król i wróżka natknęli się na siebie podczas tej podróży. Szybko doszli do wniosku, że są dla siebie stworzeni, pobrali się, a w wyniku ich miłości Au Co urodziła 100 smoczych jaj, z których wykluło się 100 dzieci. Niestety górskie pochodzenie wróżki i wodna przynależność króla Smoka sprawiły, że ich natury ze sobą nie współgrały. W związku z tym król Smok zdecydował, że połowa ich potomstwa zamieszka z nim w podwodnym pałacu, a druga połowa zamieszka z wróżką w górach. Rozstali się składając obietnicę, że jeżeli którąś z grup spotka nieszczęście, druga natychmiast ruszy z pomocą.

Sto dzieci narodzonych w legendzie uważanych jest za przodków Wietnamczyków, dlatego też Wietnamczycy nazywają się dziećmi Smoka i Wróżki.

Au Co i Lac Long Quan są czczeni w niektórych świątyniach, można też natknąć się na ich pomniki oraz ulice nazwane ich imionami.

Czterech nieśmiertelnych – tytuł odnosi się do czterech niezależnych postaci, które są czczone przez Wietnamczyków głównie w północnej części kraju. Każdy ze słynnej czwórki ma związek z historycznymi wydarzeniami, w których pomagał ważnym postaciom narodowym. Pokrótce:

Thanh Giong – chłopiec, który nie potrafił ani mówić, ani chodzić pewnego dnia dowiedział się, że jego kraj jest w poważnym zagrożeniu. Wypowiedział do matki pierwsze w swoim życiu słowa, które były prośbą o konia, zbroję i miecz. W oczekiwaniu na rekwizyty chłopiec nagle stał się mężczyzną w związku z czym pół wioski musiało znosić mu jedzenie. Po otrzymaniu rekwizytów udał się sam na pole bitwy. Walczył dzielnie i nawet kiedy jego miecz został złamany nie poddał się i do walki użył kija z bambusa. Przegonił wroga aż na górę Son Soc, a sam dotarłszy do szczytu zrzucił zbroję i poleciał do nieba.

Czczony jest w świątyni Soc oraz Phu Dong w Hanoi. Festiwal ku jego czci odbywa się w okolicach święta Tet (wietnamski Nowy Rok).

Son Tinh – Son Tinh (mężczyzna natury górskiej) i Thuy Tinh (mężczyzna natury wodnej) rywalizowali ze sobą o piękną księżniczkę Mi Nuong. Król wymyślił zawody, w których ten kto pierwszy przyniesie księżniczce trudno dostępne prezenty ślubne, które wskazał – ten dostanie jej rękę. Son Tinh przybył z prezentami pierwszy i poślubił księżniczkę, a zdenerwowany Thuy Tinh dowiedziawszy się o tym wzniósł wody oceanu i zaatakował góry, w których zamieszkali nowożeńcy. Mimo tego, że nigdy nie udało mu się pokonać Son Tinha, to co roku ponawia swoje wodne ataki. Tak w przeszłości Wietnamczycy tłumaczyli przyczynę corocznych monsunów i powodzi.

Son Tinh został za to bogiem dobrych plonów i sprzyjającej pogody, jest czczony w świątyni Tan Vien Son Thanh w Hanoi.

Chung Tu – biedny chłopiec, który pewnego dnia przez przypadek zobaczył kąpiącą się nago w jeziorze księżniczkę. Księżniczka uznała, że to przeznaczenie i pobrali się. Ich związku nie zaakceptował król. Zostali wygnani z królestwa i skazani na tułaczkę i nędzę. W czasie niekończącej się podróży chłopiec poznał pewnego mędrca, który stał się jego mentorem. Po zakończeniu nauki dostał od niego kij i kapelusz, którym w przyszłości ochronił swoją żonę przed wielką ulewą i gradem. Wbity w ziemię kij sprawił, że grad ustał, a w miejscu gdzie stali pojawił się ogromny zamek wraz ze sługami. Król dowiedziawszy się o tym zebrał wojska i ruszył poskromić poczynania swojej córki. Chung Tu i księżniczka nie chcieli z nim walczyć i wraz ze swoim zamkiem i sługami wstąpili do nieba.

Chung Tu wraz z żoną jest czczony np. w świątyni Da Hoa w wiosce Da Hoa. W okresie wiosennym odbywa się też coroczny festiwal ku jego czci, na który przybywają osoby szukające miłości (określa się go jako orientalne walentynki). Odbywa się w drugiej połowie drugiego miesiąca kalendarza księżycowego.

Lieu Hanh – uważa się ją za Świętą Matkę, która przyniosła ludziom wiele dobroci i była kobietą idealną. Miała ona trzy wcielenia, jednak Lieu Hanh było główną postacią. Czczona jest w świątyni Phu Day w prowincji Nam Dinh, można modlić się do niej o szczęście i dobrą przyszłość. Festiwal ku jej czci odbywa się w trzecim miesiącu kalendarza księżycowego.

Tao Quan – bóstwo kuchni

Trong Cao i jego żona Thi Nhi wciąż się kłócili. Pewnego dnia mąż pobił żonę i ta uciekła z domu. Podczas podróży napotkała na swojej drodze mężczyznę o imieniu Pham Lang, poślubili się i zamieszkali razem. W międzyczasie Trong Cao zrozumiał, że źle traktował swoją żonę i postanowił wędrować przez świat z nadzieją, że ją odnajdzie i odzyska. Po jakimś czasie skończyły mu się pieniądze, więc pukał do wszystkich domów w nadziei na małą szamkę lub szklankę wody. Tak się złożyło, że pewnego dnia zapukał do domu Thi Nhi, która zaprosiła go na posiłek. W trakcie posiłku do domu wrócił Pham Lang. Thi Nhi nie chciała tłumaczyć kłopotliwej sytuacji, więc wpadła na świetny pomysł i ukryła byłego męża w stosie siana na ogrodzie. Pham Lang akurat miał zamiar podpalić ten stos i tak też zrobił nie wiedząc, że ukrywa się w nim konkurent. Thi Nhi chcąc ratować byłego męża wskoczyła do płonącego stosu, a za nią wskoczył nie wiedzący o niczym Pham Lang. Wszyscy spłonęli. Bóg widząc ich wartościowe dusze postanowił na zawsze ich połączyć tworząc z nich tzw. Armię Jabłka (Tao Quan). Od tego czasu są czczeni jako bóstwo opiekujące się kuchnią, pracami domowymi i rynkami.

Than Tai – bóg bogactwa

Than Tai pewnego dnia tak się upił, że spadł z nieba na ziemię. Dodatkowo został okradziony i stracił pamięć. Zlitował się nad nim właściciel pewnej restauracji, który zaprosił go na posiłek. Po wizycie Than Tai właściciel restauracji w magiczny sposób zaczął stawać się bogatszy, dlatego zaczął zapraszać Than Taia codziennie. Króregoś dnia bóg Than Tai odnalazł swoje skradzione rzeczy, przypomniał sobie kim jest i poleciał z powrotem do nieba. Było to 10 dnia pierwszego miesiąca księżycowego i to właśnie w tym okresie obchodzone jest jego święto. Wielu Wietnamczyków kupuje w tym dniu złoto, które ma przynosić szczęście.

Ogólnie ten bóg cieszy się bardzo dużym powodzeniem i ołtarzyki dla niego można zobaczyć praktycznie w każdej restauracji, hotelu czy sklepiku.

Ong Dia (duch Ziemi)

To duch strzegący Ziemi, dbający o nią oraz o rodziny ją zamieszkujące. W szczególności rolnicy uważają go za swojego dobrego przyjaciela. Przedstawiany jest jako gruby, roześmiany mężczyzna z dużym brzuchem, trzyma też wachlarz. Często przed wzniesieniem nowego budynku Wietnamczycy organizują ceremonię i proszą Ducha Ziemi o pozwolenie na budowę.

Duch Ziemi umieszczany jest na ołtarzach bardzo często i stanowi jedno z najważniejszych bóstw. Czczony jest pierwszego i piętnastego dnia każdego miesiąca księżycowego oraz w święto Tet.

Tran Hung Dao

To już nie mityczna postać, a postać historyczna, która jest czczona jako bohater narodowy (choć wygląda to tak samo jakby Tran był bóstwem). Tran Hung Dao toczył walki z Mongołami, aby ochronić kraj przed inwazją. W całym kraju znajduje się wiele świątyń i posągów mu poświęconych. Najbardziej znana znajduje się w miejscowości, w której zmarł czyli świątynia Kiep Bac w Hai Duong

Warto pamiętać, że Wietnamczycy ważne święta, festiwale, śluby itd. odmierzają według kalendarza księżycowego. Festiwali jest baaardzo dużo, ponieważ jest dużo bóstw i dużo wydarzeń do świętowania! Warto sprawdzić jakie wydarzenia odbywają się w okolicy podczas planowanej daty wyjazdu i wziąć w nim udział. Gwarantowane niesamowite przeżycia!

Symbole

Wietnam to również symbole. Warto znać chociaż te najważniejsze, bo pojawiają się na ulicach, domach, świątyniach i we wszystkich możliwych miejscach nie bez powodu.

Cztery mityczne stworzenia reprezentujące moc wszechświata

Smok (wiet. Long, Rong) - wietnamska nazwa smoka pojawia się w wielu miastach i obiektach np. słynna Ha Long Bay. Smok w kulturze wietnamskiej to najsilniejsze zwierzę, które symbolizuje szlachetność i nieśmiertelność. Ludzie wierzą, że pojawienie się smoka przyniesie pokój, szczęście i bogactwo. Wygląd wietnamskiego smoka był zmieniany w zasadzie podczas panowania każdej dynastii, dlatego można spotkać się z różnymi jego obliczami. W ustach trzyma perłę, symbolizującą intelekt i szlachetność.

Jednorożec (wiet. Lan, Ky Lan) – uważa się, że jednorożec podobnie jak smok przynosi szczęście i pokój. Ten symbol często umieszczany jest przed świątyniami, pagodami oraz na drzwiach domów, to pomaga chronić dane miejsce przed złymi duchami.

Legenda głosi, że kiedyś jednorożec był dziką bestią, która niszczyła pola uprawne i uprzykrzała ludziom życie. Wtedy Duch Ziemi (Ong Dia wspominany wcześniej) oswoił go i sprawił, że od tego czasu był dla ludzi pomocny. Często podczas świąt i festiwali można zobaczyć słynny taniec jednorożców lub taniec Ong Dia z jednorożcem, który symbolizuje legendarne wydarzenia.

Żółw (Quy) – to jedyne prawdziwe zwierzę z całej świętej czwórki. Żółw reprezentuje długowieczność, siłę duchową oraz nieśmiertelną inteligencję. W Świątyni Literatury w Hanoi znajdują się 82 kamienne rzeźby żółwi niosących tablice z wyrytymi imionami doktorantów, czyli osób które osiągnęły najwyższy poziom wykształcenia (a podobno nie było łatwo zdać i ten komu się to udało miał zagwarantowaną robotę na szczeblach państwowych).

Żółw jest również związany z legendą, w której to wyłonił się z jeziora podając magiczny miecz, którym następnie cesarz Le Loi pokonał armię chińską. Następnie żółw poprosił go, żeby zwrócił miecz po czym zniknął z nim w wodach jeziora. Od tego czasu jezioro to nazywane jest Hoan Kiem, co oznacza dosłownie Jezioro Zwróconego Miecza. Żeby tego było mało w jeziorze naprawdę żyły żółwie i to żółwie giganty, które od czasu do czasu wyłaniały się na powierzchnię. Ostatni zmarł w 2016r pogrążając przy tym cały naród w rozpaczy. Od teraz jego ciało można znaleźć zabalsamowane w świątyni znajdującej się bezpośrednio na jeziorze.

Feniks (wiet. Phung) – symbol cnoty i łaski. Wraz ze smokiem tworzą zgrany duet, ponieważ uważa się, że Smok reprezentuje męską energię yang, a Feniks żeńską yin. Z tego względu wizerunek smoka i feniksa często wykorzystuje się do chińskich i wietnamskich dekoracji ślubnych.

Lotos – wielce ceniony kwiat narodowy. Symbolizuje wszystko to co można zauważyć patrząc na jego piękne, delikatne kwiaty unoszące się na mętnych wodach – czystość serca i umysłu. Często nazywany jest również kwiatem świtu, ponieważ wieczorami zamyka się i tonie pod wodą po to żeby z nowym dniem znów się podnieść i rozwinąć. Lotos nie tylko pięknie wygląda, ale służy również w kuchni. Łodygi dodawane są do sałatek, pręciki suszy się i robi z nich herbatę, a nasiona można zjeść nawet surowe. Mogą mieć kolor czerwony, niebieski, biały, fioletowy, ale najbardziej pożądany kolor to róż.